اسدالله غلامپور: کمبود گاز به دلیل زیرساخت‌های نامطلوب

به گزارش سرویس انرژی منبع خبر, قیمت، تکنولوژی، فرهنگ، قانون چهار رکن موثر بر میزان مصرف گاز در بخش های مختلف خانگی و صنعتی در ایران است. عرضه گاز در ایران کم است و مدارس و ادارات دولتی را مجبور به تعطیلی زمستان امسال کرده است. با این حال، کشور دومین ذخایر بزرگ گاز جهان را داشته و آرزوی صادرات به اروپا را دارد. در اوایل سپتامبر ۲۰۲۲، وزیر نفت نسبت به زمستان سرد و کمبود احتمالی گاز هشدار داد. اما او به جای هموطنان خود اروپایی ها را مورد خطاب قرارداد. وزیر امور خارجه نیز در یک مصاحبه تلویزیونی با اشاره به نگرانی اروپا مبنی بر اینکه تولید صنعتی و خانوارهای آن به دلیل کاهش عرضه گاز از روسیه به دلیل تحریم ها در واکنش به تهاجم این کشور به اوکراین آسیب خواهند دید، گفت: “شما بد اداره می شوید.”مدیران سیاسی و اجرایی در این زمینه گفتند: «ما دومین ذخایر بزرگ گاز جهان را داریم و می‌توانیم اروپا را تامین کنیم». اما قبل از اینکه این اتفاق بیفتد، تحریم های اقتصادی آمریکا علیه ایران باید برداشته شود. در این میان، اکنون بحران انرژی در اروپا کاهش یافته است. مقامات می گویند که هم اکنون عرضه در آلمان پایدار است، آلمانی که به ویژه قبل از شروع جنگ در اوکراین به گاز روسیه وابسته بود. حدود سه ماه بعد، ایران با کمبود گاز به دلیل زیرساخت‌های نامطلوب مواجه گردید. وزارت نفت تایید کرده است که کشور با مشکلات فنی تولید گاز مواجه است و خانوارها در خانه گرمتر بپوشند. همین چند روز قبل، وزیر نفت به مردم هشدار داد که در مصرف خود صرفه جویی کنند. وی در گفت‌وگو با خبرگزاری رسمی شانا به شهروندان توصیه کرد: «در خانه لباس گرم‌تر بپوشند و مصرف را کاهش دهند، کسانی که بیش از حد گاز مصرف می‌کنند می‌توانند انتظار داشته باشند که عرضه آنها قطع شود». اوجی اضافه کرد: هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید: «من بابت آنچه گاز مصرف می‌کنم، هزینه اش را می‌پردازم». از اواسط آذرماه، ادارات دولتی و مدارس در استان های مختلف در سراسر کشور به مدت چند هفته به منظور صرفه جویی در مصرف گاز تعطیل شده اند. با این حال، گرم‌تر پوشیدن در خانه برای بسیاری از افراد غیرعادی است، همانطور که برای بسیاری از ایرانی‌های دیگر که عادت دارند خانه‌های خود را با گاز ارزان گرم کنند. ایران ممکن است ذخایر عظیم انرژی داشته باشد، اما از این ذخایر به طور ناکارآمد استفاده می کند. دیوید جلیلوند، مدیر شرکت مشاوره سیاستگذاری Orient Matters مستقر در برلین، می گوید: «ایران از مصرف بیش از حد گاز طبیعی و سایر منابع انرژی در نتیجه بهره وری بسیار ضعیف انرژی رنج می برد. او به دویچه وله گفت: «یارانه‌ها که برای کاهش مشکلات اقتصادی مردم و تحریک اقتصاد در نظر گرفته می‌شود، عامل مهمی در این موضوع است.» همچنین تقریباً در تمام بخش های صنعتی، به ویژه صنایع پتروشیمی، آهن، فولاد و سیمان، با مصرف بالای انرژی دست و پنجه نرم می کنند. بر اساس گزارش موسسه فدرال علوم زمین و منابع طبیعی آلمان، ایران در فهرست کشورهای دارای بالاترین مصرف گاز در سراسر جهان در سال ۲۰۲۰ در رتبه چهارم و پس از آمریکا، روسیه و چین قرار گرفت. هر چند طی دو دهه گذشته، ایران توانسته است تولید گاز طبیعی خود را به میزان قابل توجهی گسترش دهد. اما تولید از نظر مقدار ذخایر، ایران توسعه نیافته است. عدم دسترسی به فناوری های کلیدی به دلیل تحریم های ظالمانه آمریکا نیز در این امر نقش دارد. در آینده قابل پیش‌بینی، ایران ظرفیت قابل‌توجهی برای افزایش صادرات گاز خود نخواهد داشت. چندی قبل مقامات وزارت نفت اعلام کردند که ایران و روسیه قرارداد همکاری ۴۰ میلیارد دلاری (۳۶.۸ میلیارد یورو) با شرکت نفت ایران NIOC برای کمک به توسعه دو میدان گازی و شش میدان نفتی امضا کرده اند. اما سوال اینجاست که آیا روسیه بعنوان یک رقیب قدرتمند گازی ایران، اجازه بزرگ شدن بازارهای هدف ایران را میدهد در حالیکه کشور روسیه در یکسال گذشته بسیاری از بازارهای اروپایی خود را از دست داده است. بعضی کارشناسان به این توافق بین ایران و روسیه نگاه بدبینانه دارند زیرا سرانجام، مسکو علاقه‌ای به ایجاد رقیب قدرتمند در بازارهای جهانی ندارد، به‌ویژه که بازارهای فروش روسیه به‌دلیل تحریم‌ها، بسیار کوچک‌تر شده است. روسیه نفت و گاز را با تخفیف های قابل توجهی به کشورهایی مانند چین، هند و ترکیه که همگی مشتریان سنتی ایران هستند، ارائه می دهد و از این حیث بازارهای هدف ایران را با چالش مواجه کرده است. به عنوان مثال، ترکیه تا همین اواخر از ایران گاز وارد می کرد، اما اکنون در حال مذاکره برای تخفیف ۲۵ درصدی گاز روسیه است. تزریق گاز به عنوان یکی از روش های اصلی بهبود برداشت نفت در میادین نفتی ایران در نظر گرفته شده است. بنابراین لازم است تا سال های آینده بخش قابل توجهی از گاز طبیعی تولید شده به مخازن نفت تزریق شود. تخصیص گاز به برنامه های مختلف هزینه های فرصت متفاوتی را ایجاد می کند. با توجه به تابع سود خالص، هزینه‌های فرصت متفاوتی در مقایسه با تزریق گاز طی سال‌های ۲۰۰۶-۲۰۳۱ تعیین می‌شود. نتایج مطالعات نشان می دهد که سناریوی «افزایش فشار» مخازن نفت بر سناریوی تزریق گاز برای حفظ فشار فعلی مخازن نفت (تداوم وضعیت فعلی و پیش بینی شده تزریق گاز) مقدم است. عدم وجود قانون و نظام رگولاتوری قدرتمند و سیاست مشخص در بخش انرژی و رشد مداوم مصرف انرژی به طور خاص در بخش های مصرف کننده نهایی باعث تعادل منفی گاز می شود. در این شرایط تزریق گاز به میادین نفتی نمی تواند نیاز میادین نفتی را برای حفظ فشار، برقرار کند و صادرات گاز هزینه فرصت بالایی را نشان می دهد. برخی کارشناسان معتقدند که اعمال سیاست‌های قیمتی بر مشترکان پرمصرف‌ می‌تواند تا حد زیادی به مدیریت مصرف گاز طبیعی در کشور در بخش خانگی بینجامد. اصلاح فرهنگ مصرف گاز بسیار مهم است. عدم فرهنگ سازی و بیان چگونگی مصرف بهینه به خانوارها، به افزایش مصرف انرژی در بخش خانگی دامن زده است. علاوه بر اصلاح فرهنگ مصرف گاز، اصلاح قیمت گاز حداقل برای صنایع و مجتمع هایی که خارج از استاندارد، مصرف انرژی دارند نیز از ضروریات است. با توجه به قیمت پایین گاز، تولیدکنندگان وسایل گاز سوز مثل انواع بخاریها، بویلرها‌و موتورخانه ها و اغلب تجهیزاتی که مصرف گاز دارند، بدور از استاندارد های رایج دنیا تولید نموده و این موضوع یکی از مهمترین دلایل مصرف غیر بهینه گاز بوده و خود میتواند در ناترازی گاز موثر باشد. مثلاً در بسیاری از خانه ها سماورهای گازی و برقی، از صبح تا شب روشن است و کسی توجهی ندارد که گاز بدون هیچ دلیلی در حال سوختن و هدررفتن است. نهتیتا مبحث فناوری و تکنولوژی نیز با اهمیت است. تشدید تحریم‌های ظالمانه، موجب شده است که اقلام اساسی در تولید صنایع نفت و گاز نظیر کمپرسورها، پمپ‌ها، شیرهای کنترلی، راکتورها و کاتالیست‌ها به ایران فروخته نشود‌. تامین اقلام مذکور با استفاده از راههای دور زدن تحریم ها موجب افزایش هزینه های چند برابر شده است.
در این راستا بزرگترین همت مسئولین صنعت نفت و گاز ایران، می تواند استفاده حداکثری از ظرفیت شرکت های دانش بنیان باشد. طبیعی است که در دوران تحریم ایران نمی‌تواند از فناوری شرکت‌های خارجی برای جلوگیری از افت فشار در میادین نفتی استفاده کند. یکی از اثرات تحریم بر صنعت نفت و گاز ایران، کاهش ظرفیت تولید نفت و گاز می باشد. کاهش ظرفیت تولید در کنار افزایش بی رویه مصرف داخلی در بخش گاز طبیعی یکی از مواردی است که در صورت تداوم تحریم و عدم توجه به شرکتهای دانش بنیان، می‌تواند امنیت انرژی را در بخش تدارک انرژی تهدید کند. فناوری برای جلوگیری از کاهش ظرفیت تولید نفت و گاز و جلوگیری از افت فشار نقش مهمی ایفا می‌کند. افت فشار زمانی رخ می دهد که گاز از طریق خط لوله جریان یابد. برای کنترل جریان در خط لوله و جبران تلفات انرژی، کمپرسورهای گاز در خطوط لوله یکپارچه می شوند. از استخراج گاز طبیعی تا انتقال خط لوله، کمپرسورها یک فناوری ضروری هستند که در زنجیره های تولید و توزیع برای افزایش فشار گاز طبیعی با کاهش حجم آن به کار می روند. از جمله مهمترین اقلام راهبردی صنعت نفت، پکیج کمپرسور است. تولید انواع کمپرسور از جمله کمپرسور سانتریفیوژ برای کشور از نظر استراتژیک بسیار مهم است. چون این دستگاه‌ها جزو دستگاه‌های High Tech بوده و همیشه جزو اقلام تحریمی بوده اند که با بومی‌سازی و تولید داخل آنها، یک گام برای خنثی‌سازی تحریم‌ها برداشته می شود. برای حفظ تولید پایدار، یا باید چاه‌های جدید حفر شود یا از کمپرسورها استفاده شود. فشرده سازی گاز طبیعی نیازهای مختلفی را در نقاط مختلف فرآیند پالایش و توزیع برآورده می کند. در سر چاه، فشرده سازی به چاه کم فشار اجازه می دهد تا حجم بیشتری از گاز طبیعی تولید کند و حتی در برخی موارد، تولید چاه ممکن است کاملاً به فشرده سازی گاز وابسته باشد. در کارخانه های فرآوری گاز طبیعی، گازهای محصول میانی و نهایی فشرده می شوند تا عملیات جمع آوری و فرآوری تسهیل شود. در حمل و نقل خط لوله گاز طبیعی تصفیه شده، ایستگاه های فشرده سازی انتقال گاز از محل تولید به مصرف کننده را تضمین می کنند. همانطور که گاز از طریق خط لوله انتقال می یابد، به طور طبیعی به دلیل فاصله و اصطکاک، فشار خود را از دست می دهد. فشرده سازی گاز طبیعی تضمین می کند که گاز می تواند به آرامی از طریق خط لوله حرکت کند و به سمت مشتری جریان یابد. بنا بر این لازم است صنعت نفت و گاز کشور بیشترین تعامل را با شرکت های دانش‌بنیان صنعت نفت و گاز کشور داشته باشد تا بومی سازی واقعی تجهیزات اساسی و تحریمی صنعت نفت و‌‌گاز به وقوع بپیوندد.