نگاهی به صنعت متانول کشور، زنجیره ارزش آن و پیش بینی بازار جهانی متانول در بازه زمانی ۲۰۲۱ – ۲۰۳۰ کاری از اسدالله غلامپور

کاری از اسدالله غلامپور

به گزارش سرویس انرژی منبع خبر، متانول ساده‌ترین نوع الکل و یا همان متیل‌الکل یا الکل متیلیک، متیل هیدرات، متیل هیدروکسید و الکل چوب است. تکنولوژی‌ها و تجهیزات واحدهای منانول و آمونیاک مشابه هستند و واحد تولید متانول می‌تواند از دی‌اکسید‌کربن (CO2) ساخته شده در فرآیند تولید آمونیاک به روش هابر استفاده ‌نماید. در این صورت، روش تولید متانول، واکنش دی‌اکسیدکربن (CO2) با متان و بخار آب بر روی کاتالیست نیکل می‌باشد که منجر به تولید کربن مونواکسید (CO) و هیدروژن (H2) اضافی می‌گردد و سپس با ترکیب شدن‌ مونواکسید کربن (CO) و هیدروژن (H2)، متانول بدست می‌آید. به طور‌کلی تولید متانول، از گاز طبیعی شامل مراحل اساسی زیر است: ورودی گازطبیعی، گوگرد‌زدایی از گاز طبیعی، انجام فرآیند ریفرمینگ، تولید گاز سنتز، فشرده‌سازی گاز سنتز،تولید متانول خام،تقطیر یا خالص‌سازی متانول خام و نهایتا ذخیره‌سازی متانول. بیشترین استفاده متانول، در صنعت سوخت اتومبیل است. در اواخر قرن بیستم حدود ۴۰ % از کل متانول تولید شده در تولید بنزین مصرف می‌شد که از طریق تولید متیل ترشری بوتیل اتر (MTBE)، به عنوان جزیی از مخلوط بنزین صورت می‌گرفت و همچنین از متانول برای تغییر ماهیت اتانول هم استفاده می‌شود. متیل ترشری بوتیل اتر (MTBE)، یک بنزین افزودنی است که برای افزایش عدد اکتان سوخت، به آن اضافه می‌شود، و از متانول و ایزو بوتیلن تولید می‌شود. در حال حاضر نیز از متانول به عنوان «سوخت جایگزین» استفاده می کنند. در اروپا از متانول در تولید بیودیزل استفاده می شود که می تواند جایگزین گازوئیل مبتنی بر پالایشگاه برای استفاده در حمل و نقل شود. نیاز روزافزون به سوخت برای صنعت حمل و نقل، با توجه به مقررات سختگیرانه برای پایداری و محیط زیست سالم، عامل دیگری است که باعث رشد و توسعه بازار متانول می شود. بازار جهانی متانول بیودیزل دوستدار محیط زیست، ایمن و پایدار است زیرا آلاینده های کمتری در هوا تولید می کند. تلاش‌های تجاری‌سازی قابل توجهی در دو کاربرد توسعه‌ای برای متانول در حال انجام است: ۱)سلول‌های سوختی ۲) متانول به الفین (MTO یا GTO – گاز به الفین). سلول های سوختی می توانند از مولکول های هیدروژن متانول (و همچنین سایر سوخت ها) برای تولید برق (و آب) استفاده کنند. MTO/GTO از متانول به عنوان یک مرحله واسطه در تولید الفین ها و مشتقات آنها (اتیلن، پروپیلن، پلی اتیلن، پلی پروپیلن) استفاده می کند. تقاضای رو به رشد سریع برای طیف وسیعی از مشتقات متانول، به ویژه الفین ها، از طریق فرآیند MTO رشد بازار متانول را تحریک می کند.
ارزش بازار جهانی متانول تا سال ۲۰۳۰ به ۶۶،۰۶ میلیارد دلار می رسد. این افزایش عمدتا بعلت استفاده از متانول در سوخت کشتی ها می باشد. منطقه آسیا و اقیانوسیه با درآمد ۱۴،۹۶ میلیارد دلار در بازار جهانی متانول پیشتاز است. این رشد بازار منطقه ای به این دلیل است که چین، بزرگترین کشور تولید کننده، از متانول بعنوان سوخت استفاده میکند. همچنین در کشورهایی مانند هند و ژاپن نیز از متانول بعنوان سوخت استفاده می کنند. پیش‌بینی می‌شود که بازار اروپایی، بالاترین رشد را در طول دوره پیش‌بینی به ثبت برساند. این رشد بیشتر بعلت شروع پروژه های تبدیل زباله به متانول به منظور کاهش تخریب محیط زیست، است. تخمین زده می شود که کاربرد محصولات بر پایه متانول در بخش دریایی، بالاترین میزان رشد بمیزان ۶،۰۷ درصد را در دوره پیش بینی داشته باشد؛ و دلیل آن این است که متانول به عنوان جایگزینی برای سوخت سنتی، در صنعت حمل و نقل دریایی، می باشد، زیرا انتشار آلاینده های مضر نظیراکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد و غیره را محدود می کند.

از دیدگاه شرکت ملی صنایع پتروشیمی، طرح‌های پیشران زنجیره متانول عبارتند از پلی‌استال، متیل آمین‌ها، اسید استیک، اتانول سنتزی، سیلیکون‌ها و پنتا اریتریتول. زنجیره ارزش متانول که خود از گاز تک کربنه متان، با فرآیند فوق، استحصال می شود بشرح نمودار زیر است؛ در نمودار محصولات سبز رنگ بمعنای تولید کافی در کشور است، بعبارت دیگر مجموعه های تولیدی گاز متان، متانول، آمونیاک، اوره و نیترات آمونیوم، به اندازه کافی در کشور تولید میشود. آندسته از محصولات که در نمودار به رنگ زرد مشخص شده است و شامل اسید استیک، رزین های ملامین فرمالدهید، فرمالین، مونومر وینیل استات، کریستال ملامین، رزین ملامین فرمالدهید می شود، به اندازه نیاز و کفایت، در کشور تولید نمیشوند، بعبارت دیگر ظرفیتهای ایجاد شده تولیدی در این محصولات، ناکافی است. در نمودار زیر سایر محصولات مشتق شده از گاز متان و نهایتا متانول، که به رنگ قرمز مشخص شده و شامل انانول آمین ها، سولفات آمونیوم،رزین اوره فرمالدهید،رزین فنل فرمالدهید، هگزامین،کود اوره با پوشش گوگردی، اتیل استان، بوتیل استات نرمال، پلی وینیل استات، پلی وینیل الکل، پنتااریتریتول، می باشد، بطور کلی علیرغم نیاز داخل، تاکنون هیچ اقدامی جهت تولید آنها صورت نگرفته است. بعبارت دیگر بیش از هفت مورد از زنجیره ارزش متانول، به اندازه نیاز کشور تولید نمیشود، و همچنین بیش از سیزده مورد از زنجیره ارزش متانول، بطور کلی در کشور تولید نمیشود. هر چند امروزه در جهان، مشتقات بسیاری از متانول تولید میشود و بسیاری از مسیرهای تجاری منتهی به کالاهای مصرفی به وجود متانول متکی هستند، اما در کشور ما، علیرغم دارا بودن خوراک گازی متان، سرمایه گذاران دولتی و خصوصی تقریبا در اولین و آسانترین زنجیره ی ارزش متان که همان متانول و اوره آمونیاک باشد، متوقف مانده وسرمایه گذاری نموده اند و از ورود به زنجیره ارزش های بعدی، که اتفاقا دارای سودآوری بسیار بالاتری هم هستند، به هر دلیلی خودداری کرده اند. قانون “حمایت از صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی” به جهت رفع موانع تولید و سرمایه گذاری، تصویب شده است، و سرمایه گذاران از مزیت های ناشی از قانون فوق، تنها در آسانترین و اولین زنجیره ارزش متان، سرمایه گذاری کرده و از زمان و امکانات پیش بینی شده در قانون مذکور، جهت تولید دهها مشتقات متانولی، خودداری نموده اند.

زیان آوری شرکتهای تولیدی متانول در سالجاری، در حالی است که بر اساس آمارهای جهانی انتظار می رود بازار متانول در طول دوره پیش بینی از ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۶ با نرخ رشد مرکب سالیانه (CAGR) ۳،۴ درصد از نظر ارزش، رشد کند. بر اساس پیش بینی فوق، بازار متانول تا سال ۲۰۲۶ به ۳۶،۳ میلیارد دلار و تا سال ۲۰۳۰ به ۶۶،۰۶میلیارد دلار می رسد. افزایش استفاده از متانول به عنوان سوخت دریایی، تاثیر زیادی در رشد بازار متانول دارد. از جمله عوامل محرک بازار متانول تقاضای فزآینده آن از سوی صنعت خودرو است. تولید الفین از متانول نیز به عنوان محرک اصلی برای رشد متانول در صنعت پتروشیمی است. فرآیند تولید پروپیلن و دیگر الفین ها از متانول(MTO/MTP ) بخش بزرگی از مشتقات بزرگ و سریع‌الرشد در بازار متانول است. با افزایش ناگهانی نرخ خوراک گاز در پی آزاد سازی قیمت خوراک در زمستان ۱۴۰۰ که تقریبا با بیش از ۵ برابر قیمت ماقبل آن (قیمت خوراک در سال ۱۳۹۹ که حدود ۱۲۰۰ تومان بود)، همراه با افزایش ۲۵۳ درصدی نرخ یوتیلیتی توسط شورای رقابت، و همچنین افزایش هزینه های کارگری، مالیات بر صادرات مهمترین دلیل خارج شدن متانول سازان ایران از رقابت در بازارها و روند پیش بینی جهانی است. متخصصین صنعت سخت در تلاش هستند تا تصمیم گیران(بالادستان) را از تصمیم غیر منطقی خود بدور سازند. از سویی دیگر، هر چند افزایش چند برابری و ناگهانی قیمت خوراک و یوتیلیتی، به اذعان اغلب کارشناسان، تصمیم بهنگام و درستی نبوده است، لیکن چنانچه متانول سازان در سالهای طلایی نرخ خوراک و یوتیلیتی، بجای خام فروشی، به تولید دهها مشتقات زنجیره ارزش ذکر شده فوق، همت میکردند، اولا مانع از خام فروشی میشدند، در ثانی موجب تکمیل زنجیره ارزش مورد نیاز کشور میگردیدند، ثالثا مانع از واردات مشتقات مورد نیاز مذکور و خروج میلیونها دلار از کشور شده و نهایتا، با تولید و عرضه مشتقات زنجیره ارزش متانول، موجب سودآوری و درآمد ارزی چند برابری برای مجموعه خود می شدند، بنحویکه با ایجاد تکانه هایی(همچون افزایش نرخ خوراک و …)، ستون خیمه متانول ساز ها، به لرزه نیفتد.
اگر به وضعیت تنها تعدادی از مشتقات متانولی مورد نیاز کشور که در داخل تولید نمیشود و الزاما” با خروج ارز، تامین شده اند، نگریسته شود، عمدتا شامل موارد زیر است: ۱)متیل آمین، ۲)اتیل ها ۳)استات، ۴)استایرن، ۵)پلی وینیل استات، ۶)پلی وینیل الکل، ۷)بوتیل استات نرمال، ۸)پلی استات، ۹)اسید استیک، ۱۰)دی متیل اتر، ۱۱)فرمالین، و رزین های آن، ۱۲)فرمالدهید و رزین های آن.