منبع خبر- فرهنگ پارسی نویسی: سازه های آبی شوشتر؛ نمادی از شکوه سازه سازی ایرانیان

▫️محمدابولیان نوروزی دبیر سرویس پارسی نویسی منبع خبر
به گزارش منبع خبر، در کشوری زندگی می کنیم که از گذشته های دور تا به امروز به شوند ساختار سازه سازی بی همانندش در جهان شناخته شده است.بازمانده های بسیاری ازپیشینه پر فراز و نشیب این سرزمین کهن،به جای مانده است که هر کدام از آن هازیبایی ویژه ی ازسازه سازی این سرزمین را به نمایش می گذارد. یکی از دوره های پیشینه ایران که در موردسازه سازی آن بسیار زیاد می توان از آن سخن گفت:دوره ی پرشکوه هخامنشیان است.از تخت جمشید و شکوه بی همتایش که بگذریم،در گوشه و کنار ایران سازه های شگفت انگیز فراوانی یافت می شودکه با دیدن آنها پی به بزرگی اندیشه مردمان این سرزمین می بریم.سازه های آبی این شهر با ساختار زیبایش در گوشه ای از استان خوزستان چشم بسیاری از گردشگران وجهان گردان را به سوی خود دوخته است.سازه های آبی شوشتر بانگاه داشت شکوه گذشته خود،یکی از نشانه‌ های پرشکوه مردم ایران است که درشمارسازه های با پیشینه جهانی درسازمان یونسکو افزوده شد.
در این نوشتار،با ریزه کاریهای این سازه بزرگ بیشترآشنا می شوید.
▫️ سازه های آبی شوشتر یکی از بازمانده ای جهانی ایران است که در شمار سازه های پشتی شده یونسکو در آمده است.از این سازه پرپیشینه و بی همانند، به نام بزرگ ترین سازه جهان پیش از دگرگونی و پیشرفت امروزی نام برده اند. این سازه آبی که از سازه های بی مانند دوره هخامنشی به شمار می آید، آگاهی و دانستنی های ویژه ی از ایران باستان به ما می دهد. همچنین این بازمانده کهن که دردوره ای شکوه هخامنشیان پی ریزی شده است،از شاهکارهای اندیشه دست ایرانیان در جهان به شما می رود.
▫️اگرگذری به شهر شوشتر داشتید، به آسانی می توانید از مردم این شهر نشانی این سازه آبی بزرگ و با شکوه را بگیرید. این سازه پیوسته، یک دستاورد آبی و آبیاری پیچیده است که نوشته های به دست آمده پیشینه آن به دوران پادشاهی داریوش»بزرگ و به دوره پنجم پیش از م-د باز می گردد. از دوره هخامنشیان تا زمان ساسانیان»باسودبردن ازسازه های هوشمندانه پرداخته شده،سازه ای به هم پیوسته ازروگذر ها،بندها،آسیاب ها، آبشارها،شبکه و گذرگاههای بزرگ هدایت آب را ساخته اند تا بهره بیشتری از آب داشته باشند.که هم اکنون تنهابخشی از این ساختار پیچیده به جای مانده است که با ریزش آب از پساب آسیاب ها، آبشارهای دست ساز زیبایی پدیدار شد که به یک جای دریاچه مانند کوچک می ریزند ویک جای چشم نوازشگفت انگیز وبی همانند راپدید می آورد.شاید بتوان گفت: این سازه را باید موزه زنده کارخانه ای آب ایران باستان نام نگاری کرد که شناسنامه ای برای برشمردن دانش بسیار پیشرفته ایرانیان در دانش آب در گذشته های دیرین دانست،یکی از مواردی که شگفتی بسیاری از بازدیدکننده گان را در بر می انگیزد،شیوه کار کردن این سازه است که ۱۷۰۰ سال پیش با ابزارهای آن زمان چیزی نبوده است که به آسانی بتوان از کنارش گذشت.بستن گذرگاه رودخانه کارون همزمان با راه اندازی روگذری بر روی رودخانه ای که پهنای آن بیشتر از ۲گز می باشد وپس از بستن گذر آب و بالا آوردن آب رودخانه و روانه کردن آن به سوی زمین های کشاورزی، شگفتی اندیشه دست ایرانیان را به نمایش می گذارد.
▫️بازمانده های ویژه سازه های آبی شوشتر
سازه های آبی شوشتر در شمار سازمان جهانی یونسکو»پی در پی چندین سازه دیگر است که به آنهاخواهیم پرداخت:
▫️ بند(میزان)سنجش:همان گونه که می دانید برای کشاورزی باید زمین را با آب رودخانه آبیاری کردو به شوند پایین بودن اندازه آب رودخانه از زمین ها، باید آب را بالا آورد.امروزه آب را بادستگاه‌ های برقی از رودخانه بیرون می کشند،اما در گذشته که این دستگاهها نبود،پس یک سازه به نام«بند» را پدیدمی آوردند،که به گونه ی بالابه پایین بر رودخانه ساخته می شد و بابند کردن برون رفت آب آن را همان گونه بالا نگاه می دارد.
▫️ برج کلاه فرنگی:این برج در دوره گذشته»بازسازی شده و در کنار رودخانه..جای گرفته است. این جایگاهی برای دیدن پادشاه روم یا شاهپور ساسانی» بر پهنه رودخانه که کاردست کارگران بوده است. البته برخی هم آن را جایگاهی برای دیدن سنجش تندی گذرآب رودخانه می دانند.
▫️ رودخانه دست کند گرگر:
این رودخانه دربالا دست شهر شوشتر و در دوره هخامنشی و برای پایان ساخت سازه های آبی شهر»کنده شده است. ازشوند ساخت این رودخانه هم می توان به کاستن آورده آب رود کارون،آبیاری زمین های بالادست رودخانه کارون می توان نام برد…
▫️ روگذر بند گرگر: پیشینه ساخت این روگذر به دوره ساسانی»بر می گردد وبه شوندی ساخت آن هم این است که گذر آب را از رودخانه دست ساز وباپیشینه گرگر جابجا کند و آب به سوی کوه کند آسیاب های بادی به راه می افتد.
سه گذرگاه این بخش ازبلیتی،دهانه شهر و کوه کندسه کوره.
▫️سازه های آبشارها و آسیاب های آبی:ویژه ترین بخش این سازه بزرگ هستند که در کنار روگذر بند گرگر و در گذرگاه رودخانه دست کندگرگرجای گرفته است.در این سازه ها شماربسیار زیادی آسیاب بادی می باشد که نمونه بارزی
از به کار گیری نیروی آب برای چرخاندن آسیاب های بادی است.این سازه به سه بخش ساختمان دست راست، ساختمان بالادستی ودست چپ، دسته بندی می شوند.
▫️از دیگربخش های این سازه بزرگ می توان به روگذر بند برج و.. که بر روی رود گرگر و دربخش پایین آبشارها جای دارد، نام برد که در دوره ساسانی» ساخته شده و برخی بر این اندیشه هستند که برج ع نام کاسه ای برای نگهداری زیرورهای زنان در گذشته بوده و این برج هم به نام یکی از زنان ساخته شده است.ساختمان دژ شوشتر هم سازه ای بسیار بزرگ است که در کنار رودخانه می باشد.بخش های گوناگونی همچون درون ساختمان های پی درپی،سرباز خانه،جایگاه نگهداری جانداران،جایگاه شستشوی مردم، شبستان ها،برج ها،درختچه ها،آواز خانه، درون خانه، آشپزخانه، یا دروازه های پی درپی و… را هم دربرمی گیرد.دژ سلاسل آسایشگاه ویژه فرنشین خوزستان است و بر روی کوهی که مانند فلات کوچکی است جای دارد که بارها بازسازی شده است.
▫️بند ماهی بازان شوشتر یا بند خدا آفرین یکی از بندهای خودساخته در این شهر است که برپایه گواهی های به دست آمده در زمان کندن رودخانه گرگر ساخته شده است.
▫️روگذر بند شادروان از دیگر بخش های این ساختمان بزرگ و سازه های آبی شوشتر است که برخی از آن،با نام پرپیشینه ترین روگذر جهان یاد می کنند. این روگذر ۴۴دهانه داشته که اکنون تنها ۱۶ دهانه طاق دار و۸دهانه بدون طاق در آن دیده می شود.
▫️ روگذر شاه عباس یا بند شاه هم از دوره صفوی»به جا مانده است و بر روی نهر داریون جای دارد.این روگذر که پس ازساخت روگذر بین اهواز و شوشتر دیگر از آن سود برده نمی شود،دارای طاقی های فراوان بوده است که امروزه تنها ۳ طاق از آن بجای مانده است.
▫️روگذر بند لشکر هم که از دوره ساسانیان بجای مانده در کنار یکی از دروازه های شش گانه پیشینه شوشترجای دارد و هنوز هم نمادی ازدیوارشوشتر در آن دیده می شود.هم اکنون این رگذر بند را بهترین وبرترین روگذر بند به جا مانده از دوره ساسانی می دانند،که گردشگران پرشماری از آن بازدید می کنند.
▫️بند شرابدار و بند دختر هم از دیگر بخش های این سازه بزرگ هستند.
▫️کارکرد وپیشینه سازه های آبی شوشترساختمان وسازه های بزرگ آبی شوشتر بی مانندترین سازه درسود بردن درست از آب دردوره های کهن به شمارمی آید.سازه های بزرگ همانندگذرگاه های آب،آسیاب های آبی و…به مانند یک دستگاه کارخانه ای و بازرگانی صورت گرفته است که درپیوند باهم وباترتیب فراوان کار می کنند.شیوه کار کردن آن هم این گونه است که سد گرگر گذرگاه رودخانه رابند کرده و آب به اندازه سنجیده شده در پشت آن بالا می آید تا به گذرگاه آب که در تخته سنگ کنده شده است برسد.این سنگ کنده ها آب را به ساختمان هدایت کرده و به کمک آن ها درگذرگاه هاآب فراوان راه پیدا می کند.آب هم پس از گرداندن چرخ آسیاب ها به صورت آبشارهایی به درون انبارگاه مانندی می ریزد.این ساختمان دریاچه ی به شوندی برای کاربری کارخانه ای در روزهای کمبود آب بی آبی مردم را بر بهره مند می کرده است. شاید نکته ویژه ای که درباره این سازه ها دراندیشه بیننده می گذرد این است که چه نیازی به ساخت چنین سازه ای بزرگ در این شهر بوده است؟پرپیشینه ترین بازمانده های به دست آمده در این سازه به دوران پارینه سنگی وپیش از آن می باشد.به سبب جای گرفتن رودخانه کارون در کنار شهر شوشتر،جایگاه ویژه ای برای زندگی در این شهر فراهم بوده ومردم ازتیره و نژادهای گوناگون هم دوست داشتند دراین شهر زیست کنند.گواهی های به دست آمده شهر شوشتر در دوره عیلامی ها برپایه نزدیکی به نیایشگاه چغازنبیل جایگاه ویژه ای داشته است. در زمان پادشاهی اردشیر یکم» این شهر بازسازی شد و به شهری در میان آب ها در آمد که همین اندیشه ای شد برای ساخت این کارخانه بزرگ واینچنین سازه های آبی شوشتر را چند برابر کرد.با ساخته شدن این سازه بزرگ چهره شهر دگرگون شدکه خشت نخست آن به دست داریوش » بزرگ گذاشته شده بود که در این دوره به بازده چشمگیری دست یافت.
▫️شهر شوشتر در دوره اشکانیان پایتخت فرنشینان خوزستان گزینش شده بود و در زمان ساسانیان هم یکی از جایگاههای ویژه همین خوزستان به شمار می رفت.این شهر در زمان پادشاهی شاپور ساسانی» به بالاترین آوازه خود رسید و تابان ترین دوره پیشینه خود را سپری کرد.هم اکنون هم از شهر شوشتر بانام موزه سازه و سازه های آبی یاد می شود که در همین راستا آن را شهری بی ماننددر جهان برمی شمارند.
◻️این سازه بزرگ وپرپیشینه به شو‌ندآن که شاهکاری ازاندیشه و خرد انسانی به شمار می رود، نمایانگر ارزش های انسان در یک دوره ویژه است که همین دادو ستدبانی پیشرفت سازه سازی،دانش و برنامه ریزی شهری شده است و همچنین نمونه ای بارز از دوستی میان انسان و زیست است و… که در سال۲۰۰۹ و در شهر سویل اسپانیا با شماره۱۳۱۵درشمار بازمانده های مورد پستیبانی جهانی یونسکو» افزوده شد.سازه های آبی شوشتر نمادی برجسته درشمار جهانی یونسکو است که باید بیش ازپیش
سازه های آبی شوشتر؛نمادی ازشکوه سازه سازی ایرانیان است،که بایدبیش از پیش درراستای نگاهداری ازآن کوشاباشیم.